Wat is traditie?
In de bovengenoemde discussie blijft een beetje vaag wat traditie nu eigenlijk is. ds. A. Th. van Olst noemt bijvoorbeeld: de wijze waarop gedoopt wordt, en de vraag wanneer iemand toegelaten kan worden tot het doen van geloofsbelijdenis en hoeveel kennisoverdracht daarbij nodig en gewenst is. Terwijl Ds. H. Oussoren het heeft over de orde van dienst. In een reactie op ds. H. Oussoren heeft A. van Kranenburg het over uiterlijke vormen, als voorbeeld noemt hij de wisselzang tijdens de kerkdienst of de gewoonte op Papoea Nieuw Guinea om te preken op je verjaardag en om Bijbelse namen aan je kinderen te geven. Wat nu traditie is blijft al met al onduidelijk. De Katholieke Kerk definieert Traditie als het niet geschreven woord van God, dat door overlevering is doorgegeven door Jezus Christus en de apostelen en dat tot ons gekomen is door de Kerk. Deze overlevering vinden we met name in de decreten van concilies, de geschriften van Kerkvaders, de geschriften van de Heilige Stoel en de heilige Liturgie. De Traditie heeft een even groot gewicht als het geschreven woord van God, de Heilige Schrift.
Gereformeerde tradities
Wanneer je traditie opvat als die gewoonten en overtuigingen die niet rechtstreeks op de Bijbel gebaseerd zijn dan zijn er ook bij de Gereformeerden (en Hervormden etc.) vele tradities aan te wijzen.
Zo zijn velen zeer gehecht aan het vieren van Kerst, al zal een orthodox Gereformeerd iemand daarbij zo veel mogelijk uiterlijkheden weglaten, zoals kerstboom, kerstversiering in de kerk en een kerststal. etc. Ook de ‘Orde van dienst’[1] is in de Gereformeerde kerkgenootschappen min of meer gelijk, ondanks het feit dat deze niet rechtstreeks op de Bijbel terug te voeren is. Vanwege het invoeren van het ritmische zingen, en dus niet langer op hele noten zingen, is al eens een ‘oorlog’ uitgebroken[2] en ook nu is het een hekel punt in menig Gereformeerde- of Hervormde kerk. En toen de belijdenis van de Nederlands Hervormde Kerk bij samengaan met de Gereformeerden werd aangepast, door toevoegen van de Lutherse belijdenis, kwamen er heftige debatten die er uiteindelijk in resulteerden dat een deel van de Hervormde kerk niet meeging in de PKN en verder ging als Hersteld Hervormde Kerk. Een laatste voorbeeld van Gereformeerde traditie is het gebruik van de Statenvertaling, met de daarbij behorende tale Kanaäns. Aan al deze genoemde punten is te zien dat ook Gereformeerden een traditie kennen als steunpunt voor hun kerkelijk leven en eigen identiteit. En dat ondanks het feit dat ze deze tradities niet rechtstreeks op de Bijbel kunnen funderen.
De status van Gereformeerde traditie
Deze tradities hebben geen officiële status binnen de Gereformeerde kerken. Integendeel, de Gereformeerde leer zegt nadrukkelijk dat Gods Woord, de Bijbel, alleen voldoende is en Gods wil volkomen bevat (art. 7 Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB)). Geschriften van mensen mogen dus niet dezelfde status krijgen als de Goddelijke Schrift. Gereformeerden kennen immers nergens gezag aan toe, behalve aan de Bijbel. En in lijn daarmee wordt gezegd dat men de Bijbel heeft gekregen “niet zozeer omdat de kerk ze aanneemt en als canoniek erkent, maar vooral omdat de Heilige Geest in ons hart getuigt dat zij van God zijn” (art. 5 NGB). Het gaat dus om het getuigenis van het eigen hart, en niet om wat de kerk ons leert. Vandaar dat Maarten Luther rustig kon pleiten voor het schrappen van enige Bijbelboeken, omdat het ‘Heilige Geest‘ dat zo in zijn hart zei[3]. Een ander voorbeeld is het feit dat Gereformeerden wel geloven in de Heilige Drieëenheid, maar ook dat baseren ze op de Heilige Schrift en op “de werkingen van deze Personen, voornamelijk uit die welke wij in onszelf ervaren” (art. 9 NGB), hierin staat dus eveneens de eigen persoonlijke ervaring centraal.
Hierin zie je de ambivalente houding van de Gereformeerden ten opzichte van traditie. Enerzijds kunnen ze niet zonder en willen allerlei tradities ook niet opgeven, anderzijds heeft de traditie geen officiële status en mag men er geen hoge waarde aan toekennen.
De gevaren van een leven zonder traditie
Wanneer traditie niet het richtsnoer mag zijn, waarnaar richten we ons dan? Naar de mening van de meerderheid, de kerk als een soort democratie? Naar wat de voorganger of predikant zegt? Naar de stem van de Geest in ons hart?.... deze mogelijke opties zijn stuk voor stuk te wankel als basis voor ons geloof. De Protestanten zullen waarschijnlijk zeggen dat hun enige richtsnoer de Bijbel is, maar toch ben je er daarmee nog niet. Want wie heeft bevoegdheid de Bijbel uit te leggen, of waaraan ben je gebonden bij het uitleggen van de Bijbel? De Gereformeerde theoloog Bavinck antwoord op deze vraag: “Juist wijl het woord het kenteeken der kerk is en er geene onfeilbare uitlegging van dat woord bestaat, is aan ieder mensch door Christus zelven de vrijheid gegeven, om dat woord voor zichzelf te verstaan, gelijk hij het inziet. Zedelijk is hij daarbij natuurlijk wel aan Christus gebonden, en ieder zal voor zichzelf moeten verantwoorden, hoe hij het woord van Christus verstaan en beoefend heeft. Maar tegenover zijne medemensen en medechristenen staat hij volkomen vrij.”[4] Dat betekent dat er niet één paus is in Rome, maar dat iedereen zijn eigen Paus is en voor zichzelf uitmaakt wat de Bijbel hem of haar zegt. Individualisme ten top dus. Het gevaar van voor jezelf uitleggen van de Bijbel is ook dat je je te veel in de luren laat leggen door de tijdgeest van het moment. Het aanschoppen tegen traditie is binnen de huidige tijdsgeest bijvoorbeeld hip en modern. Zo zegt Paus Pius X over de tijdgeest, die nu nog steeds heerst: “Hoe gedurfder iemand oude waarden omver haalt, de traditie en het kerkelijk leergezag veracht, des te meer houdt men hem voor wijs.”[5] En ja, wie wil er nu voor dom versleten worden? En homoseksualiteit, echtscheiding en abortus zijn vandaag aan de dag breed geaccepteerd, en je ziet dan ook vele mensen met de Bijbel in de hand de teksten zo weten uit te leggen dat de Bijbel er ook geen moeite mee heeft dat ze hun vrouw verlaten en met een man het bed gaan delen.
Een ander gevaar van een kerk zonder Leergezag en Traditie is het verlies aan eenheid. Zonder Leergezag en Traditie ontstaat er een eindeloos aantal opvattingen binnen de kerk met grote verdeeldheid tot gevolg. Het bewijs hiervoor zijn de Protestantse denominaties die in meer dan 30.000 verschillende denominaties uiteen gevallen zijn met elk hun eigen visie op wat de Bijbel nu eigenlijk leert. Hierdoor krijgt allerlei dwaalleer ook de ruimte om zich te verspreiden en is er geen passend tegengif meer voorhanden.
De uitleg van de H. Schrift
Vanwege deze gevaren van eigenmachtige uitlegging van de Bijbel kent de Katholieke Kerk een aantal criteria bij het uitleggen van de Bijbel. “De Heilige Schrift moet gelezen en verklaard worden met de hulp van de Heilige Geest en onder leiding van het leergezag van de Kerk, aan de hand van drie criteria:
- aandacht voor de inhoud en de eenheid van de hele Schrift;
- de Schrift lezen in de levende traditie van de Kerk;
- eerbiediging van de analogie van het geloof, d.w.z. van de onderlinge samenhang van de geloofswaarheden.”[6]
Deze criteria voorkomen dat er een eindeloze verdeeldheid ontstaat, doordat iedereen zijn eigen Bijbeluitleg heeft. Het zorgt er tevens voor dat de uitleg evenwichtig is en dat inzichten van hen die ons voorgegaan zijn meegenomen worden bij de uitleg van de Bijbel. Zo is er een heel lange periode aan vooraf gegaan voordat de leer betreffende de Drie-enigheid de rijkdom en diepte heeft gekregen die ze nu heeft. Heel wat aanvechtingen en dwaalleer zorgden er uiteindelijk voor dat het meer en meer uitkristalliseerde hoe het nu zit de twee naturen van Christus en de drie Personen van de Godheid die toch één zijn. Daarin heeft God, onder leiding van de Heilige Geest, meer van zichzelf aan ons geopenbaard.
De Bijbel en traditie
Dat er zo veel verdeeldheid is over de juiste uitleg van de Bijbel komt ook omdat de Bijbel geen systematisch volledig werk is met een heldere opsomming van alle leerstukken van het geloof. De Goddelijke openbaring begon met spreken, en pas later met opschrijven, en dan ook nog maar ten dele. Dat zie je in Het Oude Testament, dat begint met het gesproken Woord van God, dat pas later opgeschreven is. En Jezus zelf schreef niets, en gaf ook geen opdracht aan zijn discipelen om te schrijven, maar Hij gaf ze de opdracht om te onderwijzen, zo is het geloof uit het horen (Rom. 10: 17). Op die wijze is de overlevering begonnen en ze duurt voort tot de dag van vandaag. De discipelen hoefden daarbij niet te twijfelen, hen was immers de bijstand van de Heilige Geest toegezegd, die hen te binnen zou brengen als wat Hij hen gezegd had (Joh. 14: 26). Ook in het Nieuwe Testament zie je dus dat het gesproken woord vooraf gaat aan het geschreven woord. De apostel Paulus wijst er dan ook keer op keer op dat we de inzettingen die hij gegeven heeft (=overlevering) moeten onderhouden (1 Kor. 11: 2, 2 Tess. 2: 15 2 Tess. 3: 6).
Ds. Oussoren en traditie
Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de bijdrage van ds. H. Oussoren. In veel komt hij dicht bij het Katholieke standpunt, bijvoorbeeld wanneer hij zegt: “Wat betreft de eredienst wordt de orde van dienst veranderbaar geacht. Ten onrechte, want in de eredienst weerspiegelt zich het handelen Gods in de schepping en de verlossing. Het kerkelijk leven is geen vrucht van menselijk denken, maar van openbaring.” Maar daar ligt toch ook tegelijk het zwakke punt, want heeft die Gereformeerde ‘orde van dienst’ zo’n oude wortels? Is niet de volledige orde van dienst overhoop gegooid na de Reformatie? De eredienst die de Germanen hadden terugontvangen is in bijna niets te vergelijken met de huidige Gereformeerde orde van dienst, ook niet met die van de Vrije Hervormde Kerk waar ds. Oussoren zelf ambtsdrager is. Toch is de grote lijn van zijn betoog geheel in overeenstemming met het hier geschrevene: “Liturgische veranderingen zijn het resultaat van een zucht tot nadoen. Het is een illusie om te menen dat het Evangelie in de kern geen gevaar loopt. Wie de inzettingen ter discussie stelt, kan erop wachten dat hetzelfde lot het Evangelie treft. Het heilige wordt in de praktijk ingeruild voor eigentijdse richtlijnen. Dit relativisme leidt tot onoverzichtelijkheid en kerkverlating. Laten wij vasthouden dat de eredienst geen zaak is van nadoen maar van doen. Wij handelen daarbij regelrecht vanuit de gekerstende grondslag van het bestaan. Goede gewoonten zijn niet maakbaar, kunnen evenmin straffeloos verbroken worden, want wie dit doet weerspreekt de geopenbaarde waarheid.” Daarom met instemming als laatste een citaat van zijn hand: “Wie voor vernieuwing zwicht, heeft meer verloren dan hij denkt.”
Voetnoten
[1] De liturgie, de gang van zaken tijdens een kerkdienst
[2] Het Psalmenoproer speelde zich onder meer af in Vlaardingen en Maassluis (Rotterdamse Bijbelgordel) in de jaren 1775-1776 na het invoeren van een nieuwe psalmberijming en een versnelde zingtrant.
[3] Maarten Luther schrapte o.a. de volgende Bijbelboeken: Hebreeën, Judas, Jacobus en Openbaring, Tobit, Judith, Wijsheid, Jezus Sirach, 1 Makkabeeën, 2 Makkabeeën. Wat de Nieuwtestamentische boeken werd hij door geloofsgenoten teruggefloten, maar de Oudtestamentische boeken zijn eerst in een appendix beland en daarna geheel verwijderd.
[4] Dr. H. Bavick , Gereformeerde Dogmatiek - Deel 4, Pag. 302
[5] In: PASCENDI DOMINICI GREGIS, Over de leerstellingen van het modernisme, 1907
[6] Art. 3 Compendium Catechismus Katholieke Kerk
Geen opmerkingen:
Een reactie posten