De Rozenkrans

Catholic Answers, San Diego: 2004, http://www.catholic.com/library/Rosary.asp

Het woord Rozenkrans komt uit het Latijn en betekent krans van rozen, de roos is een van de bloemen die gebruikt wordt om de maagd Maria te symboliseren. Wanneer je iemand vraagt welk object het Katholicisme het meest symboliseert, dan is de kans groot dat men zegt: ‘de rozenkrans natuurlijk’. We kennen de beelden: het stille bewegen van de lippen van een vrouw die een ketting in haar hand heeft; de non met een grote rozenkrans om haar nek; en de meer decoratief gebruikte rozenkrans die hangt aan de binnenspiegel van een auto.

Na Vaticanum II is de rozenkrans deels in onbruik geraakt. Hetzelfde geldt voor de Mariadevotie als geheel. Maar in recente jaren heeft de rozenkrans een comeback gekend, en niet alleen onder Katholieken. Veel protestanten erkennen nu ook, aangezien het door hen nu eindelijk ook gezien wordt als een echt Bijbels gebed.

De rozenkrans is een devotie ter ere van de maagd Maria. Het bestaat uit een vast aantal specifieke gebeden. Allereerst zijn er de begingebeden: de Apostolische geloofsbelijdenis (Credo), het Onze Vader (Pater Noster), drie Maria Weesgegroetjes (Ave’s), en een ‘Eer aan de Vader’ (Gloria Patri).


De Apostolische geloofsbelijdenis

De Apostolische geloofsbelijdenis is niet zo genoemd omdat ze opgesteld is door de apostelen zelf, maar omdat het hun leer weergeeft. De originele vorm van deze belijdenis werd gevormd zo rond het jaar A.D. 125 en de huidige vorm dateert van de vijfde eeuw. Hij luidt:

Ik geloof in God de Almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde.
En in Jezus Christus, Zijn enige Zoon, onze Heer,
Die ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de Maagd Maria,
Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven,
Die nedergedaald is ter helle, de derde dag verrezen uit de doden,
Die opgestegen is ten Hemel, zit aan de rechterhand van God de Almachtige Vader,
Van daar zal Hij komen oordelen de levenden en de doden.
Ik geloof in de Heilige Geest;
De heilige katholieke Kerk, de gemeenschap van de Heiligen;
De vergeving van de zonden;
De verrijzenis van het lichaam;
Het eeuwig leven. Amen.

Traditionele protestanten kunnen zonder schroom de Apostolische geloofsbelijdenis opzeggen, en tegelijk elke zin echt geloven, al moeten ze aan sommige zinsneden een andere betekenis geven dan Katholieken doen. Wanneer bijvoorbeeld gesproken wordt van ‘heilige Katholieke Kerk’, dan wordt hiermee een bepaalde en te identificeren Kerk op aarde bedoeld. Protestanten geven er gewoonlijk echter een andere interpretatie aan, en zeggen dat hier een ‘onzichtbare kerk’ die alle ‘ware gelovigen’ in Jezus Christus bevat bedoeld wordt.

Protestanten verwijzen, wanneer ze dit gebed bidden, naar de ‘heilige katholieke kerk’, maar gebruiken het woord katholiek alleen maar in de betekenis van ‘algemeen’ of ‘universeel’, en dus niet in connectie met de Katholieke Kerk, die gevestigd is in Rome. (Dit ondanks het feit dat de term ‘Katholiek’ in de tweede eeuw al gebruikt werd om te verwijzen naar een bepaalde en zichtbare Kerk, het woord had haar betekenis van ‘algemeen’ toen al verloren.

Ondanks deze verschillen omarmen de Protestanten de Apostolische geloofsbelijdenis zonder aarzeling, haar beschouwende als belichaming van basale Christelijke waarheden, zoals zij die zien.

Het ‘Onze Vader’

Het volgende gebed van de Rozenkrans is het ‘Onze Vader’ of ook wel genoemd ‘Pater Noster’ (vanwege de openingswoorden in het Latijn), die is zelfs nog acceptabeler voor Protestanten, aangezien Jezus dit gebed zelf geleerd heeft aan zijn discipelen.

Er zijn twee versies in de Bijbel die iets van elkaar afwijken (Matt. 6: 9-13; Luk. 11: 2-4). Degene die staat in Mattheus is degene die wij gebruiken. (We zullen dit gebed hier niet herhalen, alle Christenen moeten dit gebed kunnen opzeggen).

Wees gegroet Maria

Het volgende gebed van de rozenkrans, en dit gebed is echt het centrum van deze devotie, is het ‘Wees gegroet Maria’. Aangezien dit een gebed is tot Maria nemen veel Protestanten aan dat dit gebed on-Bijbels is. Integendeel! Laten we het nader bekijken.

Het gebed begint met: ‘Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met U’. Dit is niets anders als wat de engel Gabriel tegen Maria zegt in Lukas 1 vers 28. Het volgende deel luidt als volgt;

‘Gij zijt de gezegende onder de vrouwen en gezegend is Jezus, de vrucht van uw schoot’. Dit is exact wat Maria’s nicht Elisabeth tegen Maria zei in Lukas 1 vers 42. De enige toevoeging is die van de naam van Jezus, om duidelijk te maken naar wie verwezen wordt. Het eerste deel is dus zeker Bijbels te noemen.

Het tweede deel van het ‘Wees gegroet Maria’ is niet direct uit de Bijbel genomen, maar is in haar gedachte toch voluit Bijbels. Het luidt:

‘Heilige Maria, Moeder van God, bid voor ons zondaars, nu en in het uur van onze dood. Amen’.

Laten we eerst naar de eerste woorden kijken. Sommige Protestanten hebben er moeite mee om ‘heilige Maria’ te zeggen, omdat ze claimen dat Maria ook een zondaar geweest is, net als wij allemaal. Maar Maria was een christen (en tevens de eerste Christen die de Heere Jezus aanvaarde, Luk. 1: 45), en de Bijbel noemt Christenen ‘heilig’. Ze worden zelfs ‘heiligen’ genoemd (Ef. 1: 1, Fil. 1: 1, Kol. 1: 2). Verder, als de moeder van Jezus Christus, de geïncarneerde tweede persoon van de Drie-enige God, was Maria toch zeker een heel heilige vrouw.

Sommige Protestanten hebben bezwaar tegen de titel: ‘Moeder van God’, maar moge het afdoen erop te wijzen dat dit niet betekent dat Maria ouder is dan God; het betekent dat degene die uit haar geboren is een Goddelijke persoon was (Jezus is een persoon, de goddelijke, maar heeft twee naturen, de goddelijke en de menselijke; het is niet correct te zeggen dat hij een menselijk persoon was). De ontkenning dat Maria God in haar schoot had is een ketterij die bekend is als Nestorianisme (hun stelling is dat Jezus bestond uit twee personen, een goddelijke en een menselijke), maar die leer is al sinds het jaar 400 veroordeeld en is altijd afgewezen door de Reformatoren en Protestantse Bijbelleraren.

Een andere middelaar?

De meest problematische zin is voor niet-katholieken gewoonlijk de laatste: ‘bid voor ons zondaars, nu en in het uur van onze dood. Amen’. Veel niet-katholieken denken dat een dergelijk verzoek een ontkenning is van wat er staat in 1 Tim. 2: 5: “Want er is één God, er is ook één Middelaar Gods en der mensen, de Mens Christus Jezus”. Maar in de voorafgaande vier verzen worden de Christenen door Paulus opgeroepen om voor elkaar te bidden, daarmee aangevend dat dit niet in strijd is met het middelaarschap van Christus: “Ik vermaan dan voor alle dingen, dat gedaan worden smekingen, gebeden, voorbiddingen, dankzeggingen, voor alle mensen;…..Want dat is goed en aangenaam voor God, onzen Zaligmaker”.

We weten dat deze aansporing om voor elkaar te binnen ook geldt voor de heiligen die in de hemel zijn, die, zoals Openbaringen 5 vers 8 openbaart, bemiddelen voor ons door hun gebeden tot God: “En als Het dat boek genomen had, vielen de vier dieren en de vier en twintig ouderlingen voor het Lam neder, hebbende elk citeren en gouden fiolen, zijnde vol reukwerks, welke zijn de gebeden der heiligen”.

Eer aan de Vader

Het vierde gebed van de rozenkrans is het ‘Eer aan de Vader’, soms ook wel genoemd het ‘Gloria’ of ‘Gloria Patri’ De laatste twee namen zijn genomen uit de Latijnse versie van de opening van dit gebed, dat in het Nederlands als volgt luidt:

“Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen”. Het ‘Gloria’ is een kort gezang of lofprijzing die alle Christenen mee kunnen bidden. Het wordt gebruikt sinds de vierde eeuw (hoewel de huidige vorm uit de zevende eeuw stamt) en werd traditioneel gereciteerd aan het eind van liturgisch gebruikte Psalmen en kantieken (Bijbelse kantieken zijn bijvoorbeeld: het Schelfzeelied van Mozes, het lied van Mirjam, de lofzang van Hanna, de lofzang van Debora, het lied van de drie jongelingen in de vuuroven (Daniël), de Lofzang van Simeon, de Lofzang van Zacharia, het Magnificat, de lofzang van Elisabeth).

Afsluitend gebed

We hebben de openingsbeden van de rozenkrans behandeld. In feite hebben we alle gebeden behandeld behalve de laatste, wat gewoonlijk het ‘Wees gegroet Koningin’ (Salve Regina), soms ook wel het ‘Wees gegroet heilige Koningin’ genoemd wordt. Het is het meest gereciteerde gebed van de Maria-antifonen, na het ‘Wees gegroet Maria’ zelf, en het werd eind van de elfde eeuw gecomponeerd. De tekst is meestal als volgt (al zijn er verschillende varianten):

“Wees gegroet, koningin, moeder van barmhartigheid; ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet. Tot u roepen wij, ballingen, kinderen van Eva; tot u smeken wij, zuchtend en wenend in dit dal van tranen. Daarom dan, onze voorspreekster, sla op ons uw barmhartige ogen; en toon ons, na deze ballingschap, Jezus de gezegende vrucht van uw schoot. O goedertieren, o liefdevolle, o zoete maagd Maria.”

Dit zijn dus de gebeden van de rozenkrans. Tussen het introductiegebed en het slotgebed in zit het ‘vlees‘ van de rozenkrans, de tientjes. Elk tientje, een volledige rozenkrans bevat er vijftien (het duurt ongeveer 45 minuten om die op te zeggen), is gecomponeerd uit tien Weesgegroetjes. Elk tientje wordt afgesloten met een ‘Onze Vader’ en een ‘Eer aan de Vader’, elk tientje bevat dus eigenlijk twaalf gebeden.

Elk tientje is gewijd aan een geheim (mysterie) betreffende het leven van Jezus of Zijn moeder. Het woord mysterie verwijst naar een van de geloofswaarheden, niet naar iets onbegrijpelijks, zoals misschien gedacht wordt. De vijftien mysteries worden verdeeld in drie groepen van vijf, de blijde, de droevige en de glorievolle. Paus Johannes Paulus II heeft hieraan nog vijf geheimen toegevoegd, namelijk de geheimen van het licht. Wanneer mensen spreken over het bidden van de rozenkrans, (wat ongeveer 15 minuten duurt) bedoelen ze meestal het binnen van één geheim, niet alle drie of vier geheimen. Laten we eens naar die geheimen kijken.

Meditatie is de sleutel

Allereerst moeten we begrijpen dat de geheimen meditaties zijn. Wanneer Katholieken de twaalf gebeden van een tientje bidden, mediteren ze over een geheim wat geassocieerd is met dat tientje. Wanneer ze alleen maar die gebeden reciteren, hardop of in zichzelf, missen ze de essentie van de rozenkrans. Het is niet slechts opzeggen van een gebed, maar een meditatie op de genade van God. Critici, die weten van het meditatieve aspect, denken dat de rozenkrans saai moet zijn, een nutteloze en betekenisloze herhaling, en hun kritiek is zwaarwegend wanneer je de rozenkrans alleen als een opgezegde formule ziet. Christus verbiedt nutteloze herhaling (Matt. 6: 7), maar tegelijk schrijft de Bijbel zelf bepaalde gebeden voor die een zekere herhaling bevatten. Kijk maar naar Psalm 136, dit is een litanie (een gebed met een terugkerend refrein) die bedoeld was om gezongen te worden in de Joodse tempel. In deze Psalm is het refrein “want Zijn goedertierenheid is in der eeuwigheid”. Soms start dit refrein zelfs voordat de zin afgelopen is, het is daarmee nog meer herhalend dan de rozenkrans, hoewel dit gebed natuurlijk geschreven is onder directe inspiratie door de Heilige Geest.

Het is de meditatie op deze geheimen die de rozenkrans haar blijvende kracht geeft. De vreugdevolle geheimen zijn: Maria boodschap (Luk. 1: 26-28), het bezoek aan Elisabeth (Luk. 1: 40-56), de geboorte van Jezus (Luk. 2: 6-20), de opdracht in de tempel (Luk. 2: 21-39) en de terugvinding in de tempel (Luk. 2: 41-51).

Daarna komen de droevige geheimen: Jezus’ doodsangst (Matt. 26: 36-46), de geseling (Matt. 27: 26), de doornenkroning (Matt. 27: 29), de kruisdraging (Joh. 19: 17) en de kruisdood (Luk. 23: 33-46).

En de glorievolle geheimen zijn: de verrijzenis (Luk. 24: 1-12), de hemelvaart (Luk. 24: 50-51), de nederdaling van de Heilige Geest (Hand. 2: 1-4), de tenhemelopneming van Maria (Open. 12) en de kroning van Maria (Open. 12: 1).

Met uitzondering van de laatste twee, is elk mysterie expliciet Bijbels. Toegegeven de tenhemelopneming en kroning van Maria worden niet expliciet in de Bijbel genoemd, maar zijn er ook niet mee in tegenspraak, er is dus geen reden om ze op voorhand af te wijzen. Gezien de Bijbelse basis van de meeste geheimen, is het niet verbazend dat veel Protestanten, wanneer ze eenmaal begrijpen dat meditatie over de geheimen de essentie is, de rozenkrans graag aanvaarden als een devotie. We hebben gekeken naar de gebeden van de rozenkrans en de geheimen waaromheen ze gevormd zijn. Laten we nu kijken hoe de rozenkrans historisch gezien ontstaan is.

Het geheim van het ‘Onze Vader’ dispuut

Vaak wordt gezegd dat St. Dominicus Guzman (1170-1221), de stichter van de orde van de predikheren (de Dominikanen), de rozenkrans heeft ingesteld. Maar, nee. Sommige delen van de rozenkrans dateren van voor Dominicus; andere na zijn dood.

Eeuwen voor Dominicus leefde begonnen monniken regelmatig alle 150 Psalmen te reciteren. In de loop van de tijd ontstond de behoefte om de leken broeders, bekend als conversi, ook de kans te geven op een eigen vorm van gebed. Ze waren onderscheiden van de koormonniken, en de voornaamste onderscheiding was dat ze ongeletterd waren. Aangezien zij de Psalmen dus niet konden lezen, konden ze die niet reciteren samen met de andere monniken. Ze hadden behoefte aan een gebed wat eenvoudig te onthouden is.

Eerste werd gekozen voor het ‘Onze Vader’, en afhankelijk van de omstandigheden werd dit 50 of 100 maal opgezegd. Deze conversi gebruikten de rozenkrans om de tel niet kwijt te raken, en de rozenkransen werden: ‘Paternosters’ genoemd (‘Onze Vaders).

In Engeland ontstond een belangrijk handwerkergilde, waarvan de leden rozenkransen maakten. In Londen kun je een straat vinden die Paternoster rij heet, dit ter herinnering aan het gebied waar deze handwerkslieden werkten.

De rozenkransen, die oorspronkelijk dus gebruikt werden om de ‘Onzevaders’ te tellen, werden gebruikt vanaf de twaalfde eeuw om Weesgegroetjes te tellen –nauwkeuriger uitgedrukt: de eerste helft van wat wij nu het Weesgegroetje noemen (de tweede helft werd pas later toegevoegd).

Wanneer katholieken of niet-katholieken meer leren over de rozenkrans en er vaker gebruik van maken, merken ze dat de rozenkransmeditaties de zoete reuk van, niet alleen de Moeder van God, maar ook van Christus zelf, verspreiden.