Fascinerende feiten over de vastentijd

Door Jimmy Akin

Wat is de vastentijd?
Volgens de Algemene normen voor het liturgische jaar en de kerkelijke kalender is de vastentijd een voorbereiding op het vieren van Pasen. De liturgie van de vastentijd vraagt van zowel catechumenen als gelovigen om het Paasmysterie te vieren; catechumenen via de verschillende stappen naar hun opname in de kerk; de gelovigen door (de) herinnering aan hun eigen doopsel en door boetedoening: (Algemene normen 27).

Duurt de Vastentijd echt veertig dagen?
In principe niet. Volgens de Algemene normen duurt de vastentijd van Aswoensdag tot de Mis op Witte Donderdag) (Algemene normen 28). U kunt tellen zoals u wilt, maar het is hoe dan ook meer dan veertig dagen. Wanneer in liederen etc. gesproken wordt van veertig dagen, betreft dit een benadering (Redactie: Vroeger, vóór Vaticaan II, werd de Vasten ingeleid door drie voorafgaande weken: Septuagesima, Sexagesima en Quinquagesima).


Zijn de zondagen tijdens de vastentijd uitgezonderd?
Nee. De definitie van de dagen van de vastentijd is hierboven al gegeven. Hierin wordt geen uitzondering gemaakt voor de zondagen. Sterker nog, de Algemene normen benoemen de zondag heel expliciet als behorend bij de vastentijd: “de Zondagen van dit seizoen worden Eerste, Tweede, Derde, Vierde en Vijfde zondag van de vastentijd genoemd. De Vijfde zondag heet Passiezondag en de Zesde zondag, die het begin van de Heilige Week markeert, wordt Palmzondag genoemd” (Algemene normen 30).

Sommige mensen hebben de gewoonte om zichzelf op zondag dingen toe te staan die ze door de week vrijwillig opgegeven hebben, maar aangezien deze dingen sowieso vrijwillig opgegeven zijn, is iemand dus ook niet verplicht om ze op zondag te doen (of welke andere dag in de week ook maar).

Hoe wordt de vastentijd ook wel genoemd?
Quadragesima, dit is de Latijnse term die betekent “de veertig dagen”. Daarom spreekt men ook wel van de Veertigdagentijd.

Waarom duurt de vastentijd ongeveer veertig dagen?
In de Bijbel is veertig het getal voor boete, devotie en voorbereiding. Mozes bleef veertig dagen op de berg bij God (Ex. 24: 18, 34: 28). De verspieders waren veertig dagen in Kanaän (Num. 13: 25). Elia reisde veertig dagen voordat hij de grot bereikte waar hij een visioen ontving (1 Kon. 19: 8). Nineve kreeg veertig dagen om zich te bekeren (Jona 3: 4). En, wat het belangrijkste feit is betreffende de vastentijd, Jezus verbleef veertig dagen in de woestijn, voordat Hij zijn ambt op zich nam, terwijl Hij bad en vastte (Matt. 4: 2). Daarom is het gepast voor Christenen om Hem na te volgen in een periode van veertig dagen, waarin we vasten en bidden en ons voorbereiden voor de climax van Christus’ offer op Goede Vrijdag (de dag waarop Hij gekruisigd werd) en Paaszondag (de dag van Zijn opstanding).

De Catechismus van de Katholieke Kerk zegt: "Want wij hebben een hogepriester die in staat is mee te voelen met onze zwakheden. Hij werd zelf op allerlei manieren op de proef gesteld, precies zoals wij, afgezien dan van de zonde" (Heb. 4, 15). De Kerk verenigt zich ieder jaar gedurende de veertig dagen van de grote vasten met het mysterie van Jezus in de woestijn.” (CKK 540).

Wat is vasten en onthouding?
Onder de huidige Canon van de Westerse ritus van de Kerk, is een vastendag een dag waarop Katholieken van achttien tot en met zestig jaar oud verplicht zijn om een beperkte vasten te houden. In Amerika mag je een normale maaltijd eten en tussendoor twee snacks nemen, zolang die snacks samen maar niet meer zijn dan één normale maaltijd. Kinderen zijn niet verplicht te vasten, maar hun ouders moeten er wel voor zorgen dat de kinderen goed onderwezen zijn in de geestelijke praktijk van het vasten. Een dag van onthouding is een dag waarop Katholieken van veertien jaar en ouder verplicht zijn om af te zien van het eten van vlees. (Onder de tucht van de Westerse rite is het wel toegestaan om vis, eieren, melkproducten en producten gemaakt van dierlijk vet te eten, wat in de Oosterse rite niet is toegestaan). De eigen pastoor kan eenvoudig dispensatie van vasten of onthouding verlenen, wanneer de medische situatie van iemand hierom vraagt.

Is er een Bijbelse basis voor onthouding van vlees als teken van berouw?
Ja. In het boek Daniël staat: “In het derde jaar van Kores, .....In die dagen was ik, Daniël, treurende drie weken der dagen. Begeerlijke spijze at ik niet, en vlees of wijn kwam in mijn mond niet; ook zalfde ik mij gans niet, totdat die drie weken der dagen vervuld waren.” (Dan. 10: 1-3).

Is het onthouden van vlees een van de ‘leringen van de duivel’ waarvoor Paulus waarschuwt in 1 Tim. 4: 1-5?
Toen de apostel Paulus waarschuwde voor hen die “verbiedende te huwelijken, gebiedende van spijzen te onthouden”, had hij de mensen op het oog die de leer van de Manicheeërs aanhingen (Redactie: ik vraag me of of het Manicheïsme de stroming is waar Paulus zich vooral tegen keert, bovenstaande tekst is een letterlijke vertaling van het originele artikel van Jimmy Akin). Deze mensen geloofden dat seks verkeerd is en dat sommige soorten voedsel verkeerd zijn, zoals vlees.(Het spirituele ideaal voor veel moderne New Age aanhangers is dus de celibataire vegetariër, zoals het geval is bij de Oosters Orthodoxen).

We weten dat de H. Paulus hen in gedachten heeft die leren dat seks en eten intrinsiek immoreel zijn en daarom leert Hij ons “die God geschapen heeft, tot nuttiging met dankzegging, voor de gelovigen, en die de waarheid hebben bekend. Want alle schepsel Gods is goed, en er is niets verwerpelijk, met dankzegging genomen zijnde; Want het wordt geheiligd door het Woord van God, en door het gebed.” (1 Tim. 4: 3b-5).

Seks en allerlei soorten eten zijn goede dingen – dit is de reden dat de Katholieke Kerk het huwelijk kent als sacrament en dat ze haar leden aanraadt om het eten niet te versmaden. Om diezelfde reden is het ook gepast om deze dingen op te geven als onderdeel van de spirituele discipline. Daarom onthielt Daniël zich van het eten van vlees (en het drinken van wijn, ook een symbool van vreugde), en beveelt de H. Paulus aan om tijdelijk celibatair te leven als speciale geestelijke praktijk om zo toe te nemen in vasten en gebed (1 Kor. 7: 5). Door onszelf deze goede dingen te onthouden bevorderen we een nederige houding, maken we onszelf los van afhankelijkheid van die dingen, cultiveren we een geestelijke praktijk van offervaardigheid en herinneren we ons (aan)het belang van de geestelijke gaven boven de aardse.

Hij zegt zelfs dat, wanneer het doel maar belangrijk genoeg is, wij het huwelijk zelfs permanent moeten opgeven, evenals het eten van vlees. Om die reden was hij zelf celibatair (1 Kor. 7: 8). Ditzelfde beveelt hij ambtsdragers aan (2 Tim. 2: 3-4) alsook (en voor) ongetrouwden die zichzelf volledig aan de Heer(e) willen toewijden (1 Kor. 7: 32-34), tenzij hen dit in grote verleiding zou brengen (1 Kor. 7: 9). Op vergelijkbare wijze raadt hij aan om het vlees eten volledig na te laten, wanneer dit een ander tot zonde zou brengen (1 Kor. 8: 13).

Aangezien de Katholieke Kerk de onthouding van vlees slechts voor een korte duur aanbeveelt, is het duidelijk dat ze vlees eten niet als iets immoreels beschouwt. Integendeel, ze beschouwt het als het opgeven van iets goeds, om daarmee een geestelijk doel te bereiken.

Welk gezag heeft de Kerk om dagen van vasten en onthouding vast te stellen?
De autoriteit van Jezus Christus. Jezus heeft de leiders van Zijn Kerk gezegd: “en zo wat gij zult binden op de aarde, zal in de hemelen gebonden zijn; en zo wat gij ontbinden zult op de aarde, zal in de hemelen ontbonden zijn” (Matt. 16: 19; 18: 18). De gekozen woorden van binden en ontbinden verwijzen (deels) naar de Rabbijnse wijze waarop regels (halakah ) voor de geloofsgemeenschap werden vastgesteld. Het is daarom bijzonder passend dat juist in het Mattheüs Evangelie (het ‘Joodse Evangelie’) deze verwijzing naar ‘binden’ en ‘ontbinden’ voorkomt.

In de Joodse encyclopedie staat hierover: “De macht om te binden en te ontbinden werd altijd geclaimd door de Farizeeërs. Onder koningin Alexandra werden de Farizeeërs, zo zegt Josephus in Oorlog van de Joden 1:5:2, de bestuurders in alle publieke zaken, zij hadden dus de macht om iemand te verbannen en weer op te nemen, om te binden en te ontbinden’...De verschillende scholen van Farizeeërs hadden de macht om te binden en te ontbinden, dat is om toe te staan en om te verbieden (Talmud: Chagigah 3b); en zij konden ook bepalen dat een dag een vastendag zou zijn (Talmud: Ta’anit 12a)...Deze macht en dit gezag, berustend bij het Rabbijnse orgaan van het Sanhedrin, krijgt haar bekrachtiging op grond van het hemelse gerechtshof (Sifra, Emor, 9; Talmud: Makkot 23b).”

“In die zin gebruikte Jezus, toen Hij zijn discipelen als opvolgers aanstelde, een gebruikelijke formulering (Matt. 16: 19; 18: 18). Door deze woorden te gebruiken gaf Hij hun vrijwel dezelfde macht als de macht die de Schriftgeleerde en Farizeeërs hadden, maar (die) “zij binden lasten, die zwaar zijn en kwalijk om te dragen, en leggen ze op de schouderen der mensen; maar zij willen die met hun vinger niet verroeren.”; dat betekent dat ze die niet wilden losmaken, terwijl ze daartoe dus wel de bevoegdheid hadden (Matt. 23: 2-4). Op dezelfde wijze wordt, in de tweede brief van Clemens aan Jakobus II (Clementine Holmilies, Introductie A.D. 221), Petrus genoemd als degene die Clemens heeft benoemd als zijn opvolger, toen hij zei: ‘ik geef aan hem de macht door om te binden en te ontbinden, zodat alles wat hij op aarde beveelt, in de hemel gebonden zal zijn; wat hij zal binden moet gebonden worden en wat hij zal losmaken moet losgemaakt worden volgens de regel der Kerk” (Joodse encyclopedie 3: 215).

Jezus gaf de leiders van Zijn Kerk dus de macht om halakah’s te maken voor de Christelijke gemeenschap. Daarmee ook regels betreffende vastendagen, zoals Aswoensdag.

Bekijken we deze kwestie van een andere kant, dan heeft elk gezin het gezag om de gezinsleden een devotie op te leggen. Wanneer de ouders besluiten dat het gezin een bepaalde devotie in acht neemt op een bepaalde tijd (bijvoorbeeld Bijbelstudie na het eten), is het een zonde wanneer de kinderen hieraan ongehoorzaam zijn en zich eraan onttrekken zonder goede reden. Op dezelfde wijze heeft de Kerk, als familie van God, het gezag om een bepaalde gezinsdevotie op te leggen aan haar leden, en het is zondig wanneer haar leden zich hieraan onttrekken, zonder goede reden. Natuurlijk kan de Kerk dispensatie verlenen wanneer de persoon een goede reden heeft om niet deel te nemen.

Zijn er, behalve Aswoensdag, andere dagen gedurende de Vastentijd waarop vasten en/of onthouding vereist is?
Ja, alle vrijdagen gedurende de Vastentijd zijn dagen van onthouding. Net als Goede Vrijdag, de dag waarop Christus gekruisigd is.

Elke dag van de Vastentijd is geschikt voor vasten of onthouding, maar de wet eist het niet van de gelovigen. Deze vasten en onthouding zijn vrijwillig.

Waarom zijn alle vrijdagen van de Vastentijd dagen van onthouding?
Omdat Jezus op die dag voor onze zonden gestorven is, en daarom zijn het in het bijzonder geschikte dagen om te treuren over onze zonden, door onszelf iets prettigs te ontzeggen. Op gelijke wijze is de zondag, de dag waarop Christus is opgestaan, in het bijzonder geschikt om feestelijk gevierd te worden. Gedurende de rest van het jaar mogen de gelovigen op vrijdagen een andere vorm van boete doen, in plaats van onthouding, hoewel alle vrijdagen dagen van boete zijn, waarop we verplicht zijn iets te doen om zo ons berouw over onze zonden te tonen.

Zijn andere daden van berouw gepast op de andere dagen van de Vastentijd?
Ja, de Katholieke Canon stelt: “Boetedagen en boetetijden in de gehele Kerk gelden elke vrijdag van het gehele jaar en de veertigdagentijd.” (CIC 1250).

Waarom zijn juist deze dagen gepast voor daden van inkeer en berouw?
Omdat die dagen leiden naar het gedenken van de dood van onze Heer(e), die gestorven is voor onze zonden. En vervolgens gedenken wij Zijn opstanding voor onze redding. De Vasten is daarom in het bijzonder de tijd voor berouw over zonden, zonden waarvoor Hij gestorven is. Mensen hebben een intrinsieke psychologische behoefte om te rouwen wanneer tragedies plaatsvinden, en onze zonden zijn tragedies van de grootste soort.

Wat zijn gepaste activiteiten voor de overige dagen van de Vastentijd?
Het opgeven van geneugten, deelnemen aan fysieke of geestelijke vormen van tonen van barmhartigheid, gebed, vasten, onthouding, biechten en andere daden waarmee we berouw tonen.

Is de gewoonte om iets voor de Vastentijd op te geven verplichtend?
Nee. Maar het is wel een heilzame gewoonte, en ouders en opvoeders kunnen ervoor kiezen om dit van ons te verlangen, aangezien de geestelijke training hun voornaamste doel is.

Waarom is het opgeven van iets tijdens de Vastentijd vrijwillig?
Door onszelf iets te ontzeggen wat we graag doen, oefenen we onze wil om geen slaaf te zijn van onze genoegens. Zoals overmatig genieten van eten kan leiden tot fysieke slapte, kan overmatige overgave aan andere genoegens ook leiden tot geestelijke slapheid. Wanneer de tijd van ons vraagt bepaalde dingen op te offeren (zoals seks buiten het huwelijk), of om beledigingen omwille van het geloof te verdragen, dan voorkomen wij dat we verslappen.

Is het onthouden een doel op zich?
Nee, het is alleen maar een middel tot. Door onszelf te trainen om verleidingen te weerstaan, ook wanneer die niet zondig zijn, krijgen we weerstand tegen verleidingen die wel zondig zijn. We tonen er ook ons berouw over vroegere zonden mee. Hierdoor kunnen we onze prioriteiten beter voor ogen houden, door onszelf dingen van geringere prioriteit te ontzeggen.

Kunnen we onszelf ook te veel ontzeggen?
Zeker. God heeft het menselijke leven gericht op bepaalde goede zaken, zoals voedsel, en het weigeren om hiervan te genieten kan schadelijke gevolgen hebben. Bijvoorbeeld, wanneer we niet genoeg voedsel eten kan ons lichaam beschadigd worden (en in extreme gevallen kunnen we zelfs sterven). Zoals er een balans is bij het eten, te veel is niet goed, maar te weinig ook niet, zo geldt dit ook voor andere goede door God geschapen dingen.

Wanneer we onszelf te veel ontzeggen, kunnen we vervreemden van de goede dingen die God gegeven heeft, opdat we Hem zouden prijzen, of we verslappen in onze dienstbaarheid aan anderen. Het kan ook leiden tot ondankbaarheid doordat we weigeren te genieten van dingen die God gegeven heeft, omdat Hij van ons houdt. Wanneer een kind elk cadeau dat zijn ouders hem geven weigert, zou dit zijn ouders verdrietig maken, en wanneer we Gods gaven weigeren, is God verdrietig omdat Hij ons liefheeft en wil dat wij van deze dingen genieten.

Wat zijn, naast Aswoensdag, de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de Veertigdagentijd?
Er zijn diverse Heiligendagen gedurende de Vastentijd, maar die kunnen van jaar tot jaar verschillen, aangezien deze dagen variëren afhankelijk van wanneer de Pasen valt. De zondagen gedurende de Vastentijd zijn bedoeld om specifieke aspekten van het leven van onze Heer te overdenken, zoals Zijn verheerlijking op de berg en zijn triomfantelijke intocht in Jeruzalem op Palmzondag, waarmee de Heilige of Goede Week begint. Deze week week bereikt haar hoogtepunt Witte Donderdag, waarop Christus voor het eerst het Avondmaal vierde, Goede Vrijdag, de dag waarop Hij gekruisigd is en Stille Zaterdag, de laatste dag van de vasten waarop de Heer in het graf lag, voor Zijn opstanding op Eerste Paasdag.

________________________________________
Jimmy Akin is senior apologeet bij Catholic Answers en redacteur van ‘This Rock’. Zijn meeste recente boek The Salvation Controversy, zal later dit jaar gepubliceerd worden.