Celibaat en het Priesterschap

Catholic Answers, San Diego: 2004, www.catholic.com

De fundamentalistische aanvallen op het priesterlijke celibaat hebben verschillende vormen – die niet alle met elkaar uitwisselbaar zijn. Er is bijna geen ander onderwerp waarover zoveel verschillende misverstanden bestaan.

Het eerste en meest basale misverstand is de gedachte dat het priesterlijke celibaat een dogma of doctrine is – een onderdeel van de centrale en onveranderlijke geloofsinhoud, geloofd door de Katholieken vanaf Jezus en de apostelen tot in de verre toekomst na ons. Om die reden zijn er fundamentalisten die er een zwaar punt van maken dat er in de Bijbel gesproken wordt van de schoonmoeder van Petrus (Mar. 1: 30), daarbij veronderstellen ze dat wanneer Katholieken maar zouden weten dat Petrus getrouwd was, dat ze dan niet langer zouden kunnen geloven dat Petrus de eerste Paus was. De fundamentalisten hebben tijdslijnen gemaakt van alle zogenaamde Katholieke ‘uitvindingen’, ze zeggen dat het celibaat in dit of dat jaar van de kerkgeschiedenis uitgevonden is, daarmee veronderstellend dat de Kerk daarvoor niet Katholiek geweest kan zijn.


Deze fundamentalisten zijn verbaasd wanneer ze horen dat het celibaat zelfs vandaag de dag niet de exclusieve regel voor alle Katholieke priesters is. Voor Katholieke priesters van de Oosterse ritus is juist het getrouwd zijn de norm, net als voor Orthodoxe gelovigen en christenen in het Midden-Oosten.

Toch is het ook in de Oosters kerken zo dat er beperkingen zijn wat het huwelijk voor ambtsdragers betreft. Hoewel gehuwde mannen priester mogen worden, mogen ongetrouwde priesters niet trouwen, en wanneer een getrouwde priester weduwnaar wordt, mag hij niet hertrouwen. Verder is het in het Oosterse kerkrecht zo dat de bisschoppen gekozen worden uit de celibatair levende monniken, alle bisschoppen zijn dus ongetrouwd.

De traditie van de Westerse Kerk met de Latijnse ritus is dat priesters evenals bisschoppen een gelofte van celibaat afleggen, een regel die al sinds de vroege middeleeuwen geldt. En zelfs vandaag aan de dag worden er uitzonderingen gemaakt. Er zijn in de Latijnse ritus bijvoorbeeld getrouwde priesters die bekeerd zijn vanuit het Lutheranisme of Calvinisme.

Zoals deze uitzonderingen aangeven, is het celibaat voor de priesters geen onveranderlijk dogma, maar een disciplinaire regel in de Kerk. Het feit dat Petrus getrouwd was is niet strijdig met het Katholieke geloof, net zomin als het feit dat een priester in een locale Maronitische Katholieke Kerk soms getrouwd is.

Is het huwelijk verplicht?

Een heel ander misverstand onder fundamentalisten is de notie dat het celibaat on-Bijbels zou zijn, of zelfs ‘tegennatuurlijk’. Iedere man moet het Bijbelse gebod opvolgen dat luidt: “Weest vruchtbaar, en vermenigvuldigt, en vervult de aarde” (Gen. 1: 28); en Paulus gebod: “Maar om der hoererijen wil zal een iegelijk man zijn eigen vrouw hebben, en een iegelijke vrouw zal haar eigen man hebben.” (1 Kor. 7: 2). Er wordt zelfs beweerd dat het celibaat op de een of andere manier samenhangt met een hogere incidentie van verboden seksuele gedragingen en perversies.

Dat is allemaal niet waar. Hoewel de meeste mensen op enig punt in hun leven geroepen zijn tot de huwelijkse staat, is de roeping tot het celibaat toch expliciet bepleit en gepraktiseerd door zowel Jezus als ook Paulus.

In plaats van een gebod om te trouwen vinden we in 1 Kor. 7 het tegendeel, Paulus beveelt het celibaat aan voor hen die daartoe in staat zijn: “Doch ik zeg den ongetrouwden, en den weduwen: Het is hun goed, indien zij blijven, gelijk als ik. Maar indien zij zich niet kunnen onthouden, dat zij trouwen; want het is beter te trouwen dan te branden.” (1 Kor. 7: 8-9).

Het is alleen vanwege de “hoererijen” (7: 2) dat Paulus leert dat elke man zijn eigen vrouw moet hebben en elke vrouw haar man en dat ze zich in het huwelijk ook lichamelijk aan elkaar moeten geven (7: 3); hij verduidelijkt later nog eens expliciet: “Doch dit zeg ik uit toelating, niet uit bevel. Want ik wilde, dat alle mensen waren, gelijk als ikzelf ben; maar een iegelijk heeft zijn eigen gave van God, de een wel aldus, maar de andere alzo.” (7: 6-7, cursief toegevoegd).

Paulus gaat verder en geeft aan dat hij zelfs een voorkeur heeft voor het celibaat, boven het huwelijk: “…..zijt gij ongebonden van een vrouw, zoek geen vrouw. Maar indien gij ook trouwt, gij zondigt niet; en indien een maagd trouwt, zij zondigt niet. Doch dezulken zullen verdrukking hebben in het vlees; en ik spare ulieden.…… De ongetrouwde bekommert zich met de dingen des Heeren, hoe hij den Heere zal behagen; Maar die getrouwd is, bekommert zich met de dingen der wereld, hoe hij de vrouw zal behagen. Een vrouw en een maagd zijn onderscheiden. De ongetrouwde bekommert zich met de dingen des Heeren, opdat zij heilig zij, beide aan lichaam en aan geest; maar die getrouwd is, bekommert zich met de dingen der wereld, hoe zij den man zal behagen.” (1 Kor. 7: 27-34)

De conclusie van Paulus is: “Alzo dan, die haar ten huwelijk uitgeeft, die doet wel; en die ze ten huwelijk niet uitgeeft, die doet beter.” (1 Kor. 7: 38)

Paulus was niet de eerste apostel die concludeerde dat het celibaat in een bepaalde zin ‘beter’ is dan het huwelijk. Na Jezus’ leer over echtscheiding en hertrouwen in Matt. 19, roepen de discipelen uit: “Indien de zaak des mensen met de vrouw alzo staat, zo is het niet oorbaar te trouwen.” (Matt 19: 10). Waarop Jezus reageert met Zijn leer betreffende het celibaat: “om het Koninkrijk der hemelen”:

“Doch Hij zeide tot hen: Allen vatten dit woord niet, maar dien het gegeven is. Want er zijn gesnedenen, die uit moeders lijf alzo geboren zijn; en er zijn gesnedenen, die van de mensen gesneden zijn; en er zijn gesnedenen, die zichzelven gesneden hebben, om het Koninkrijk der hemelen. Die dit vatten kan, vatte het.” (Matt. 19: 11-12).

Merk op dat dit soort celibaat “om het Koninkrijk der hemelen” een gift is, een roeping die niet aan allen gegeven is, en zelfs niet aan de meeste mensen, maar aan sommigen. Andere mensen zijn tot het huwelijk geroepen. Het is waar dat mensen in beide roepingen vaak tekort komen en niet leven volgens de eisen die aan hun roeping gesteld mogen worden, maar dat doet niets af aan hun roeping, het betekent ook niet dat de betreffende personen niet echt geroepen zijn tot die staat. De zonde van een priester betekent niet noodzakelijkerwijs dat hij geen belofte van celibaat had moeten afleggen, net zomin als de zonde van een getrouwde man of vrouw betekent dat ze nooit hadden moeten trouwen. Beiden schieten soms tekort in de  roeping die ze hebben.

Het celibaat is niet onnatuurlijk en ook niet on-Bijbels. “Weest vruchtbaar, en vermenigvuldigt” is niet een gebod voor iedereen; veeleer een grondregel voor het menselijke geslacht. Anders zou iedere man of vrouw die ongetrouwd is in staat van zonde verkeren door alleen te blijven, en Jezus en Paulus zouden schuldig zijn het aanbevelen van een zonde die ze zelf ook gedaan hebben.

“éner vrouwe man”

Een ander argument van fundamentalisten, gerelateerd aan het vorige, is dat het huwelijk verplicht is voor kerkelijke leiders. Paulus zegt dat de opzieners “éner vrouwe man” moet zijn, iemand die “zijn eigen huis wel regeert, zijn kinderen in onderdanigheid houdende… Want zo iemand zijn eigen huis niet weet te regeren, hoe zal hij voor de Gemeente Gods zorg dragen?” (1 Tim. 3: 2-5). Dit betekent, zo redeneren ze, dat alleen een man die bewezen goed gezorgd heeft voor zijn gezin in staat is om voor de Gemeente Gods te zorgen; een ongetrouwde man is, zo impliceren ze, heeft niet bewezen geschikt te zijn voor zijn taak.

Deze interpretatie leidt noodzakelijkerwijze tot absurditeiten. Immers wanneer “éner vrouwe man” echt betekent dat een opziener getrouwd moet zijn, dan zou volgens dezelfde logica “zijn kinderen in onderdanigheid houdende”betekenen dat hij kinderen moet hebben. Een kinderloze huisvader, of een vader van slechts één kind, Paulus gebruikt immers het meervoud, zou niet geschikt zijn.

In feite leidt deze manier van interpreteren tot totale absurditeiten, aangezien Paulus spreekt over vereisten (niet van vereisten die ooit vervuld zijn geweest), zou het betekenen dat wanneer de vrouw van een opziener of zijn kinderen overlijden, dat hij dan niet langer geschikt zou zijn voor het ambt! Overduidelijk dat zo’n excessief literalisme afgewezen moet worden.

De theorie dat kerkleiders getrouwd moeten zijn is ook in tegenstelling met het feit dat Paulus zelf, en vooraanstaand kerkleider, vrijgezel was en graag zo bleef. Tenzij Paulus een hypocriet was, kon hij toch geen gebod opleggen aan andere opzieners, waar hijzelf niet aan voldeed. Overweeg ook de consequenties van Paulus positieve houden ten opzichtte van het celibaat in 1 Kor. 7: de getrouwden bekommeren zich met de dingen van de wereld, en zij zouden dan als opziener geschikt zijn; terwijl de ongetrouwde, zich bekommert zich met de dingen van de Heeren, opdat zij heilig zij, beide aan lichaam en aan geest, en die personen zouden uit het ambt geweerd worden?

De suggestie dat een ongetrouwde man onbeproefd is is eveneens absurd. Elke roeping kent zijn eigen uitdagingen: de celibataire man moet zich oefenen in “onthouden” (1 Kor. 7: 9); de getrouwde man moet liefhebben en onbaatzuchtig zorgen voor zijn vrouw (Ef. 5: 25); en de vader moet zijn kinderen goed opvoeden (1 Tim. 3: 4). Elke man moet Paulus’ richtlijn vervullen en iemand zijn die zijn “eigen huis wel regeert”, zelfs wanneer dit huishouden uit één persoon bestaat. Hoe dan ook, de eerbaar celibatair levende man leeft volgens een hogere maatstaf dan de respectabele familievader.

Overduidelijk is Paulus bedoeling wanneer hij zegt dat opzieners “éner vrouwe man” moeten zijn, niet dat ze één vrouw moeten hebben, maar dat ze niet meer dan één vrouw mogen hebben. Integendeel, Paulus zegt dat opzieners geen onopgevoede ongehoorzame kinderen mogen hebben (niet dat ze kinderen moeten hebben die wel opgevoed zijn), en dat ze niet meer dan één keer getrouwd mogen zijn (niet dat ze getrouwd moeten zijn).

De waarheid is dat juist hij die zich uitsluitend “bekommert zich met de dingen des Heeren” (1 Kor. 7: 32), hij die het gegeven is om af te zien van het huwelijk “om het Koninkrijk der hemelen” (Matt. 19: 12), degene is die geschikt is om te volgen in de voetstappen van hen die tot Jezus zeiden: “Zie, wij hebben alles verlaten, en zijn U gevolgd” (Matt. 19: 27) – de roeping van alle geestelijken en gewijde religieuzen (monniken en nonnen).

Paulus waarschuwt de jonge opziener Timoteus dat zij die geroepen zijn als “krijgsknechten” van Christus niet bezig moeten zijn met vragen rondom hun levensonderhoud: “Gij dan, lijd verdrukkingen, als een goed krijgsknecht van Jezus Christus. Niemand, die in den krijg dient, wordt ingewikkeld in de handelingen des leeftochts, opdat hij dien moge behagen, die hem tot den krijg aangenomen heeft.” (2 Tim. 2: 3-4). In het licht van Paulus’ opmerking in 1 Kor. 7 over de voordelen van het celibaat, is het duidelijk dat deze zorg voor het levensonderhoud verwijst naar het huwelijk en gezinsleven.

Een voorbeeld van een ambtelijk celibaat kan ook in het Oude Testament gevonden worden. De profeet Jeremia werd, als deel van zijn profetische ambt, verboden om een vrouw te nemen: “Gij zult u geen vrouw nemen, en gij zult geen zonen noch dochteren hebben in deze plaats.”(Jer. 16: 2). Dat is natuurlijk niet hetzelfde als het Katholieke priesterlijke celibaat, dat niet een Goddelijke ordinantie is, maar toch kun je zeggen dat dit door God opgedragen voorbeeld van Jeremia aangeeft dat deze menselijke instelling legitiem is.

Verboden te trouwen?

Toch geeft geen van deze passages een voorbeeld van een door mensen opgelegd celibaat. Jeremia’s celibaat was opgelegd, maar dat was rechtstreeks door de Heer gedaan. Paulus opmerking over levensonderhoud is alleen een algemene vermaning, niet een specifiek gebod; en zelfs in 1 Kor. 7 laat Paulus op zijn sterke aanbeveling van het celibaat de volgende woorden volgen: “En dit zeg ik tot uw eigen voordeel; niet opdat ik een strik over u zou werpen, maar om u te leiden tot hetgeen wel voegt, en bekwaam is, om den Heere wel aan te hangen, zonder herwaarts en derwaarts getrokken te worden.” (7: 35).

Dit brengt ons bij de laatste aanvalslinie van de fundamentalisten: door ten minste voor sommige geestelijken het huwelijk te verbieden valt de Katholieke Kerk onder Paulus veroordeling in 1 Tim. 4: 3 waar hij hen veroordeeld die “verbiedende te huwelijken”.

Feitelijk is het zo dat de Katholieke Kerk niemand verbied om te trouwen. Niemand wordt verplicht een gelofte van celibaat af te leggen; zij die dat wel doen die doen dat vrijwillig. Ze hebben “zichzelven gesneden” (Matt. 19: 12); niemand gebiedt het hen. Elke Katholiek die zo’n gelofte niet wil afleggen hoeft dat niet te doen, hij is bijna altijd vrij om te trouwen, met de zegen van de Kerk. De Kerk kiest simpelweg haar priesters uit de kandidaten die vrijwillig afzien van het Huwelijk (bij de Oosterse ritus geldt dit alleen voor het episcopaat).

Maar is er een Bijbels precedent voor deze praktijk waarbij het priesterschap beperkt wordt tot hen die een gelofte van celibaat hebben afgelegd? Ja, in Paulus' schrijven aan Timoteus, waarin hij schrijft over een orde van weduwen die beloofd hebben niet opnieuw te trouwen (1 Tim. 5: 9-16) en hij adviseert: “Maar neem de jonge weduwen niet aan; want als zij weelderig geworden zijn tegen Christus, zo willen zij huwelijken; Hebbende haar oordeel, omdat zij haar eerste geloof hebben te niet gedaan.” (1 Tim. 5: 11-12).

Dit “eerste geloof” dat ze teniet gedaan hebben duidt niet op hun huwelijksbelofte die ze tenietgedaan hebben, immers Paulus verbiedt weduwen niet om te hertrouwen (Rom. 7: 2, 3). Het kan alleen maar verwijzen naar de gelofte van celibaat die ze als deel van deze groep afgelegd hebben. In feite is hier sprake van een vroege vorm van een vrouwelijke religieuze orde – Nieuwtestamentische nonnen. De Nieuwtestamentische Kerk kent ordes met verplicht celibaat, net zoals de Katholieke kerk dat tegenwoordig kent.
Dit zijn niet de ordes waarover Paulus spreekt wanneer hij waarschuwt tegen hen die verbieden te huwen. De echte schuldigen zijn de gnostische sekten die zich van het huwelijk en de seks onthouden en het lichaam als intrinsiek slecht beschouwen. Sommige vroege ketters passen in dit plaatje, evenals de middeleeuwse Albigenzen en Katharen.

De waardigheid van het celibaat en Huwelijk

De meeste Katholieken trouwen, en alle Katholieken wordt geleerd dat het Huwelijk een heilige instelling van God is – een sacrament, een daad van God aan onze ziel, een van de heiligste dingen die we in ons leven kunnen meemaken.

Het is juist de heiligheid van het huwelijk die het celibaat zo kostbaar maakt; alleen datgene wat goed is en kostbaar in zichzelf kunnen we voor God opofferen als een offer. Zoals vasten de goedheid van het voedsel impliceert, zo impliceert het celibaat de goedheid van het Huwelijk. Het celibaat verfoeien, is daarom het ondermijnen van het Huwelijk zelf – zoals de oudvaders ons ook leren.

Het celibaat is ook een bevestiging van het leven. In het Oude Testament, waar het celibaat nauwelijks gekend was, werd de kinderloze vaak veracht door anderen maar ook door henzelf; alleen door het krijgen van kinderen deed je ertoe en had je intrinsieke waarde. Door afzien van het Huwelijk, bevestigd het celibaat de intrinsieke waarde van elk menselijk leven, onafhankelijk van het al dan niet hebben van nageslacht.

Tenslotte is het celibaat een eschatologisch teken van de Kerk, een leven nú met het oog op het algemeen geldende celibaat in de hemel: “Want in de opstanding nemen zij niet ten huwelijk, noch worden ten huwelijk uitgegeven; maar zij zijn als engelen Gods in den hemel.” (Matt. 22: 30).